Όταν το αερόστατο χάνει αέρα, οι επιβάτες ξεφορτώνονται τα βάρη. Αρχίζουν με ό,τι λιγότερο σημαντικό έχουν μαζί τους και στο τέλος φτάνουν να πετάξουν ακόμη και τις βασικές διατροφικές τους προμήθειες. Στην περίπτωση της Ελλάδας, από το ταλαιπωρημένο κοινωνικό της αερόστατο έχουν ήδη εξαφανιστεί βασικές προμήθειες. Τα δελτία ειδήσεων επαναλαμβάνουν απειλητικά, αλλά πλέον και μονότονα: επιδόματα, μισθοί, συντάξεις. Είναι παραπάνω από αναμενόμενο οι «επιβάτες» να έχουν απαλλαγεί από κάποια άλλα «βάρη» πολύ νωρίτερα. Ίσως επειδή ανακάλυψαν πως τόσο καιρό, αντί να γεμίζουν το αερόστατο με ήλιο, το γέμιζαν με αέρα κοπανιστό!
Οι μεταπτυχιακές σπουδές και η έρευνα είναι ένα από τα πρώτα θύματα αυτής της προσπάθειας των επιφανών επιβατών του ελληνικού αερόστατου να αποφύγουν τη συντριβή τους προκαλώντας τη δική μας. Η κυβέρνηση χορηγεί το κάθε πανεπιστημιακό τμήμα για τις μεταπτυχιακές τους σπουδές (και μόνο αν δεν έχει άλλα έσοδα, όπως δίδακτρα ή χορηγίες!) με 23.000 ευρώ τον χρόνο, ανεξαρτήτως του αριθμού των μεταπτυχιακών του προγραμμάτων. Ακόμη και για μεταπτυχιακά κοινωνικών επιστημών, δηλαδή χωρίς μεγάλες απαιτήσεις σε υλικοτεχνική υποδομή, το ποσό είναι αστείο. Αλλά ακόμη και αυτό δεν εκταμιεύεται πάντα. Το αποτέλεσμα είναι να λειτουργούν πάρα πολλά Προγράμματα Μεταπτυχιακών Σπουδών (ΠΜΣ) στη βάση της φιλοτιμίας των ανθρώπων. Χωρίς επιπλέον αμοιβές για τους πανεπιστημιακούς, χωρίς καθόλου αμοιβές για τους εντεταλμένους διδασκαλίας (συνήθως νέους επιστήμονες που, προκειμένου να έχουν πιθανότητες εκλογής σε θέση πανεπιστημιακού, αναγκάζονται να δουλέψουν δωρεάν), με υποστελεχωμένες (ή και ανύπαρκτες!) γραμματείες, σχεδόν κατά κανόνα κακοπληρωμένες ή απλήρωτες.
Δεν πρόκειται για κάποια ιδιαιτέρως ανεπιθύμητη για τους κρατούντες εξέλιξη. Κι αυτό για δύο λόγους: Πρώτον, διότι οι σπουδές που πλήττονται πρώτες είναι αυτές των κοινωνικών επιστημών. Ο μεγάλος αριθμός των σχετικών προπτυχιακών και μεταπτυχιακών προγραμμάτων αντιμετωπιζόταν έως τώρα από τις κυβερνήσεις ως αναγκαίο κακό. Χρηματοδοτούσαν κάτι που δεν είχε καμία ιδιαίτερη ζήτηση από την αγορά εργασίας προκειμένου να πετύχουν την τεχνητή συγκράτηση των δεικτών ανεργίας, αφού ένα σημαντικό τμήμα τού εν δυνάμει εργατικού δυναμικού απασχολούνταν σε σπουδές και δεν αναζητούσε εργασία. Πλέον, μπορούν να απαλλαγούν εν μέρει από αυτή την υποχρέωση, δεδομένης της, έτσι κι αλλιώς μεγάλης, αύξησης της ανεργίας.
Ο δεύτερος λόγος είναι πως η κρίση δίνει στις πολιτικές και οικονομικές ελίτ μία μεγάλη ευκαιρία για την αλλαγή του τοπίου στην πανεπιστημιακή έρευνα. Το υπουργείο Παιδείας δεν λύνει το πρόβλημα της μη εκταμίευσης των χρημάτων, διότι θέλει να αναγκάσει τα ΠΜΣ είτε να επιβάλλουν δίδακτρα, είτε να δεχθούν χορηγίες! Κι αν οι συνέπειες των διδάκτρων είναι σαφείς, οι χορηγίες μακροπρόθεσμα θα αποδειχθούν ακόμη πιο καταστροφικές.
Χορηγίες σημαίνει εξαρτημένη έρευνα με ανυπολόγιστες συνέπειες, από την πολιτική σφαίρα μέχρι αυτή της δημόσιας υγείας (τι πόρισμα θα βγάλει ένα τμήμα Φυσικής για την επίδραση της ακτινοβολίας των κινητών τηλεφώνων στον εγκέφαλο, αν τα μεταπτυχιακά του χρηματοδοτούνται από εταιρείες κινητής τηλεφωνίας; Ποιο θα είναι το συμπέρασμα για τις δομικές αιτίες της ανεργίας στην Ελλάδα, αν η σχετική έρευνα διεξάγεται σε ένα μεταπτυχιακό που χορηγείται από τον ΣΕΒ ή την Ένωση Ελληνικών Τραπεζών;), αποκλειστικό δικαίωμα εμπορικής χρήσης των επιστημονικών επιτευγμάτων από τις εταιρείες και γενικώς επιβολή των όρων και των προτεραιοτήτων της αγοράς στην επιστημονική έρευνα.
Η κρίση, εκτός από πρόβλημα, είναι και ευκαιρία. Και για τις δύο πλευρές αυτής της κοινωνικής διελκυστίνδας. Η μία πλευρά το ήξερε από την αρχή. Χρησιμοποιεί την κρίση, τη μία για να συντρίψει εργατικές κατακτήσεις, την άλλη για να αλώσει κάθε έννοια δημόσιου συμφέροντος από την επιστημονική έρευνα. Η άλλη πρέπει να το συνειδητοποιήσει· καθώς και ότι σε κάποια πεδία, που μοιάζουν δευτερεύοντα, παίζονται πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που φαίνονται. Ειδικά όταν το αερόστατο αρχίζει να χάνει απότομα αέρα.
