Μπορεί ο φεμινισμός να είναι γένους αρσενικού;

http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=547128

Το ερώτημα του τίτλου σε μία πρώτη ανάγνωση φαίνεται αφελές, για λόγους γραμματικής. Ο φεμινισμός, ως λέξη, είναι προφανώς γένους αρσενικού. Στη δεύτερη ανάγνωση φαίνεται όχι αφελές αλλά μάλλον με αυτονόητη απάντηση. Ο φεμινισμός προφανώς αφορά και τους άντρες. Βεβαίως, αυτή η απάντηση φαίνεται αυτονόητη επειδή το ερώτημα τίθεται μέσα από τις σελίδες της Αυγής, απευθυνόμενο επομένως στο κοινωνικό δυναμικό της ανανεωτικής Αριστεράς. Μπορεί όμως η απάντηση να δοθεί έτσι γρήγορα και επιδερμικά; Όχι, αν δεν δούμε τα συστατικά στοιχεία του ερωτήματος. Ρωτάμε λοιπόν, αν οι άντρες μπορούν να συμμεριστούν τη φεμινιστική κριτική. Για να απαντήσουμε πρέπει να πούμε τι είναι ο φεμινισμός. Αν τον ορίσουμε πρωτίστως ως την προσπάθεια κατάργησης της γυναικείας καταπίεσης, πρέπει να εξηγήσουμε σε τι συνίσταται αυτή η καταπίεση. Και εδώ το πράγμα μπερδεύεται…

Στην αριστερά δεχόμαστε εύκολα πως για να καταλάβουμε τι σημαίνει, για παράδειγμα, ρατσισμός, πρέπει να δούμε τη ζωή από τη σκοπιά των μεταναστών. Έχουμε το περιθώριο να το κάνουμε όχι μόνο διότι είμαστε αριστεροί και αριστερές αλλά και επειδή ο ρατσισμός άρχισε να καταλαμβάνει τμήματα της κυρίαρχης ιδεολογίας στην Ελλάδα μόλις τα τελευταία χρόνια. Επομένως, κατά τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης μας δεν «φορτωθήκαμε» ιδιαίτερα με τέτοιες αντιλήψεις. Ισχύει άραγε το ίδιο για τον σεξισμό; Ισχυρίζομαι πως όχι. Η κυρίαρχη θέση των αντρών έναντι των γυναικών σε μία σειρά από πτυχές της ζωής είναι κάτι που έχει φυσικοποιηθεί, έτσι ώστε να φαίνεται αυτονόητο. Αυτό δεν είναι άλλωστε κοινό χαρακτηριστικό κάθε συστήματος εξουσίας; Είναι λοιπόν δύσκολο να εντοπίσουμε τη γυναικεία καταπίεση όταν την κοιτάμε με αντρική ματιά.

Ας φέρουμε στο μυαλό μας στιγμές της καθημερινότητας. Είμαστε στον δρόμο. Ακούμε μία κυρία να συμβουλεύει την κόρη της «Να γίνεις καθηγήτρια, ιδανικό επάγγελμα για γυναίκα, θα έχεις και χρόνο να φροντίζεις το σπίτι σου». Λίγο παρακάτω ακούμε δύο φίλους να σχολιάζουν αρνητικά την κοπέλα που το προηγούμενο βράδυ σε κάποιο μπαρ ενοχλήθηκε από την προσπάθεια τους να την προσεγγίσουν. «Αφού ήρθε ντυμένη έτσι, τι ήθελε;». Λίγο πιο κάτω βλέπουμε αφίσες διαφημίσεων. Στη μία, ο σύζυγος δουλεύει και η σύζυγος του, αποκλειστικά σε ρόλο νοικοκυράς, μεριμνά για να μην ξεχάσει ο πολυάσχολος άντρας της να… φάει! Σε μία άλλη, μία κοπέλα κάνει τζόκινγκ στο πάρκο και όταν συνειδητοποιεί πως από πίσω της την ακολουθεί ένα αυτοκίνητο με τον οδηγό να της κάνει «καμάκι», κολακεύεται και χαμογελάει.

Νομίζω πως το να δούμε τα ελάχιστα αυτά παραδείγματα από τη θέση των γυναικών θα φωτίσει το επιχείρημα μου. Έχουμε λοιπόν μία νέα κοπέλα η οποία πληροφορείται πως θα πρέπει να επιλέξει το επάγγελμα της (να ορίσει δηλαδή σχεδόν ολόκληρη τη ζωής της) όχι με βάση τα ενδιαφέροντα και τις επιθυμίες της αλλά με τα καθήκοντα που της επιβάλλει ένας κοινωνικός ρόλος που άλλοι επέλεξαν για αυτή και από τον οποίο δεν μπορεί να απαλλαγεί. Έχουμε μπει ποτέ στη θέση της; Έχουμε σκεφτεί ποτέ πώς νιώθει η κοπέλα που δεν μπορεί να αποφασίσει για το ντύσιμο της χωρίς να συνυπολογίζει τις αντιδράσεις και τα βλέμματα των ανδρών συνδαιτυμόνων; Έχουμε μπει για λίγο στη θέση της γυναίκας που ενώ αγωνίζεται κι αυτή στον στίβο της αγοράς εργασίας, βλέπει να αντιμετωπίζεται στις διαφημίσεις αποκλειστικά και μόνο ως νοικοκυρά; Σκεφτήκαμε ποτέ πώς θα αντιδρούσαμε αν βρισκόμασταν στη θέση μίας κοπέλας που ξαφνικά συνειδητοποιεί πως κάποιος την ακολουθεί κατά πόδας, μετατρέποντας την σε θήραμα; Μάλλον με φόβο και όχι με χαριτωμένα χαμόγελα. Και άραγε, πώς νιώθει το νέο κορίτσι που βλέποντας αυτή τη διαφήμιση δέχεται το μήνυμα πως ο ρόλος της περιορίζεται στο να απολαμβάνει χαζοχαρούμενα ακόμη και το πιο ακραίο «πέσιμο»; Για όλα τα παραπάνω δεν χρειάζεται να πω περισσότερα. Οι συντρόφισσες που πριν από ένα μήνα (Εντός Φύλου, 15 Απριλίου 2010) κατέγραψαν εδώ τις εμπειρίες τους, τα είπαν πολύ καλύτερα από εμένα.

Καταλήγουμε λοιπόν πως φεμινισμός δεν είναι μόνο το αίτημα π.χ. για ίση αμοιβή γυναικών και αντρών, αλλά και μία σειρά από θέματα που απαιτούν την αλλαγή της ανδρικής οπτικής, ακόμη και των αριστερών ανδρών. Στον 21ο αιώνα όμως, ο φεμινισμός δεν μπορεί να είναι μόνο φεμινισμός. Πρέπει να γίνει πλουραλιστικός αντισεξισμός. Η καταπίεση σε βάρος των γυναικών συνδέεται απόλυτα με την καταπίεση σε βάρος των ομοφυλόφιλων (αφού στο επίκεντρο τους βρίσκεται ένα φαλλοκρατικό πρότυπο ανδρισμού) και η μία δεν μπορεί να λείψει χωρίς την εξάλειψη και της άλλης. Επίσης, ο σεξισμός ασφαλώς πλήττει τους άντρες λιγότερο από τις γυναίκες αλλά δεν τους αφήνει ανέπαφους. Και οι άντρες βομβαρδίζονται από τα ΜΜΕ με πλήθος στερεοτύπων για την εμφάνιση τους, την επαγγελματική τους επιτυχία, την (πολυγαμική!) ερωτική τους συμπεριφορά. Στερεότυπα στα οποία απολογούνται διαρκώς, συχνά με μεγάλο ψυχικό κόστος σε περίπτωση μη ανταπόκρισης τους.

Για να γίνει ο φεμινισμός και πολιτικά «γένους αρσενικού» θα πρέπει να γίνει ο φεμινιστικός προβληματισμός των ανδρών «γένους θηλυκού». Πριν δουλέψουμε με την κοινωνία, έχουμε όλοι να κάνουμε δουλειά με τον εαυτό μας.