"Συμμετοχική παραλυσία"

http://www.avgi.gr/NavigateActiongo.action?articleID=298395

24/12/2006


Ο τρόπος που ο Γιώργος Παπανδρέου διαχειρίζεται τον τελευταίο καιρό τις εσωκομματικές διαφωνίες φέρει όλο και πιο έντονα χαρακτηριστικά αυταρχισμού. Κορυφαία περίπτωση το ζήτημα της αναθεώρησης του άρθρου 16, όπου ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ αγνοεί την διαρκώς ογκούμενη διαφωνία που υφίσταται στους κόλπους του κόμματος, αδιαφορεί απέναντι στο αίτημα για εσωκομματικό δημοψήφισμα και επιμένει να επικαλείται τις υπογραφές των βουλευτών του. Η στάση στο ζήτημα του άρθρου 16 ήταν κριτήριο για τις εκκαθαρίσεις του στελεχιακού δυναμικού που πέτυχε ο Γ. Παπανδρέου τις προηγούμενες μέρες. Αλήθεια, πόσο μακρινά φαίνονται αυτά που ευαγγελίζονταν τις πρώτες μέρες της προεδρίας του για "συμμετοχική δημοκρατία" Και, κυρίως, γιατί;

Η εξέλιξη δεν πρέπει να εκπλήσσει. Είχε διαφανεί ήδη από τις τελευταίες ημέρες της προεδρίας του Κώστα Σημίτη πως οι αντιδημοκρατικές παθογένειες του ΠΑΣΟΚ δεν θα απαλείφονταν από τη μία μέρα στην άλλη, αντιθέτως θα άφηναν το σημάδι τους στην αρχή της νέας προσπάθειας. Η διαδικασία της διαδοχής διεξήχθη ως προς το αποφασιστικό της σκέλος στα κρυφά. Χωρίς κάποια δημόσια διαβούλευση ο Γιώργος Παπανδρέου αναδείχθηκε από τον Κ. Σημίτη σε διάδοχο. Δύο άνθρωποι "παίξαν μπάλα" για ένα ολόκληρο κόμμα.. Έβαλαν στην μπάντα διαδικασίες και όργανα, εξέθεσαν στελέχη του κόμματος που δήλωναν πως το ΠΑΣΟΚ θα πάει με τον Σημίτη στις εκλογές, πήραν αποφάσεις και επέβαλλαν εξελίξεις. Ο τότε πρωθυπουργός ανέδειξε τον εκλεκτό του σε μια συγκυρία που εκ των πραγμάτων δεν άφηνε χώρο σε άλλες υποψηφιότητες. Με τις εκλογές να πλησιάζουν, τον Παπανδρέου να εγγυάται (θεωρητικά) λόγω ονόματος τη συσπείρωση του κόσμου του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και εξαιρετικά έντονη την ανάγκη για μια εικόνα σύμπνοιας, όλοι έμοιαζαν να προτιμούν να είναι χειροκροτητές παρά συνυποψήφιοι. Αξίζει να σημειώσουμε το εξής ενδεικτικό: Όταν ο Μιχάλης Χρυσοχοϊδης είχε ερωτηθεί για το αν η κίνηση του Σημίτη να προκαθορίσει το διάδοχο του, θέτει ζήτημα δημοκρατικότητας και αξιοπιστίας, είχε πει: "Η επιλογή δεν ήταν αυθαίρετη γιατί η κοινωνία είχε ήδη αναδείξει το Γιώργο Παπανδρέου μέσω των δημοσκοπήσεων"(!!!). Η απάντηση είναι πολιτικά εκτρωματική. Μοιάζει να προοιωνίζεται πως από δω και πέρα η κοινωνία θα ψηφίζει διά των δημοσκοπήσεων και ο κάθε δημοσκόπος θα νομιμοποιείται να κρατάει τις πολιτικές εξελίξεις στα χέρια του. Δεύτερο, μας λέει πως το κόμμα επέλεξε τον αρχηγό του με βάση τη δημοτικότητα. Μα τελικά το ΠΑΣΟΚ αναζητούσε απλώς τον δημοφιλέστερο; Ποια ομολογία ευκαιριακής πολιτικής πράξης μπορεί ποτέ να είναι κυνικότερη από αυτήν; Ο τότε γραμματέας του ΠΑΣΟΚ σχεδόν το φώναξε: "Αφού ο Γ. Παπανδρέου είναι δημοφιλής έχει μεγάλες πιθανότητες να κερδίσει τις εκλογές κι αυτό για την ώρα μας αρκεί. Μετά βλέπουμε...".

Το "δαχτυλίδι της διαδοχής" (κατά την δημοφιλή έκφραση των τότε ημερών) στένευε τον Γιώργο Παπανδρέου και για το διευρύνει κάλεσε τους πολίτες (ανεξαρτήτως κομματικής ταυτότητας) να ψηφίσουν για την εκλογή του. Είχε προηγηθεί μία ακόμη διαδικασία αναπηρικής δημοκρατικότητας. Το συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, που θα διαμόρφωνε το κυβερνητικό πρόγραμμα του κόμματος και θα ενέκρινε την αλλαγή του καταστατικού για τον τρόπο εκλογής του προέδρου. Ήταν ένα συνέδριο-φιέστα όπου δεν έγιναν τοποθετήσεις συνέδρων! Το κυβερνητικό πρόγραμμα του ΠΑ.ΣΟ.Κ. εγκρίθηκε με κομματικούς αυτοματισμούς, σχεδόν δια βοής (ή μάλλον δι' οχλαγωγίας), χωρίς διάλογο, χωρίς δημοκρατία. Αυτό το συνέδριο είχε γίνει για τις κάμερες!

Λίγο αργότερα, ο Γ. Παπανδρέου ανακοίνωσε την συνεργασία με υποψηφίους που συμβόλιζαν τον πλουραλιστικό χαρακτήρα που ήθελε να προσδώσει στο κόμμα. Οι επιλογές του (Ανδριανόπουλος, Ανδρουλάκης, Δαμανάκη, Μάνος) δίχασαν. Όμως δεν τόλμησε να αφήσει να αφήσει τους ψηφοφόρους του ΠΑ.ΣΟ.Κ. να τις κρίνουν στις εκλογές. Τους έβαλε όλους σε εκλόγιμες θέσεις στο ψηφοδέλτιο επικρατείας.

Αργότερα έγινε το συνέδριο της ανασυγκρότησης του ΠΑΣΟΚ. Ο Παπανδρέου κατέβασε πρόταση-λίστα με ονόματα για την πλήρη στελέχωση του Πολιτικού Συμβουλίου. Ξεκάθαρη προσπάθεια συγκρότησης προσωπικής ηγετικής ομάδας. Μέλος αυτής της ομάδας ο Μιχάλης Χρυσοχοϊδης, ένθερμος υποστηρικτής της αναθεώρησης του άρθρου 16. Όταν ξεκίνησε η σχετική συζήτηση είχε υποστηρίξει αμέσως πως πρέπει να ξεπεράσουμε "δογματισμούς" όπως η απαγόρευση ίδρυσης ΑΕΙ από ιδιώτες. Η βάση του ΠΑΣΟΚ σε κατάσταση αδράνειας. Ελάχιστες αντιδράσεις.

Λίγο καιρό αργότερα ο Παπανδρέου διαλύει τη νεολαία του ΠΑΣΟΚ. Καμιά απόφαση οργάνου δεν είχε προηγηθεί. Άλλωστε, ποια είναι τελικά η ισχύς των οργάνων όταν ο πρόεδρος μπορεί όποτε το επιθυμεί να τα συνθέτει και να τα διαλύει, όπως έγινε πρόσφατα;
Από όσα παραθέσαμε είναι σαφές πως η δημοκρατικότητα στο εσωτερικό του ΠΑΣΟΚ είναι ζητούμενο και όχι δεδομένο. Και είναι σαφές πως αν ένα κόμμα δεν πετύχει την δημοκρατία στο εσωτερικό του δεν μπορεί να την θεμελιώσει κοινωνικά. Όμως, θα καταλογίσουμε στον Γ. Παπανδρέου απλώς αυταρχική νοοτροπία και θα τελειώσουμε; Η θέση αυτή συνεπάγεται πως τα περί "συμμετοχικής δημοκρατίας" ήταν απλώς επικοινωνιακά κόλπα, μία προσπάθεια εκσυγχρονισμένης επαναφοράς του παλιού "το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ο λαός στην εξουσία", μια παραπλανητική ρητορεία. Όμως αυτή η εξήγηση παραείναι γραμμική, αδικεί ακόμη και τον ίδιο τον Γ. Παπανδρέου. Είναι σίγουρο πως τα όσα έλεγε δεν είναι απλώς ένα κενό γράμμα. Κρίνουμε λοιπόν πως ο εντοπισμός των αιτιών της αντιδημοκρατικής λειτουργίας του ΠΑ.ΣΟ.Κ. σχεδόν ταυτίζεται με τον εντοπισμό των αιτιών της αποτυχίας του εγχειρήματος της "συμμετοχικής δημοκρατίας".

Η πεποίθηση του Γ. Παπανδρέου στην δυνατότητα της ανακαίνισης του πολιτικού σκηνικού με την συμμετοχή των πολιτών είναι κατά πάσα πιθανότητα ειλικρινής. Η αδυναμία υλοποίησης των αλλαγών που ευαγγελίζεται οφείλεται (όπως έδειξε κι ο Ανδρέας Πανταζόπουλος)^1^ στη λανθασμένη ανάγνωση της κοινωνικής πραγματικότητας. Ο Γ. Παπανδρέου, επηρεασμένος από τον Τρίτο Δρόμο και τις μεταμοντέρνες προσλήψεις των ταυτοτήτων, αντιλαμβάνεται ως θολή τη διάκριση Αριστεράς-Δεξιάς (και άρα ως παρωχημένο τον παραδοσιακό τρόπο άσκησης πολιτικής) και ως σημαίνοντα τον ρόλο των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ), τόσο στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στην πολιτική μέσω μιας εναλλακτικής οδού όσο και στην κάλυψη των κενών που αφήνει ο παραδοσιακός τρόπος άσκησής της. Σε αυτό το πλαίσιο αντιλαμβάνεται και το περίφημο "άνοιγμα του ΠΑΣΟΚ στην κοινωνία", ως τη δημιουργία ενός καινούργιου τύπου κόμματος που θα προσφεύγει συχνά στην κρίση των πολιτών για να διαμορφώνει τις θέσεις του και θα τους εντάξει ποικιλοτρόπως στις διαδικασίες του, εκπροσωπώντας τα συμφέροντά τους. Όμως η πολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας δεν ανταποκρίνεται στην εικόνα αυτή. Και το πολιτικό σχέδιο του Γ. Παπανδρέου μένει μετέωρο, μη λειτουργικό, χωρίς αυτό βεβαίως να σημαίνει πως αν η πραγματικότητα ανταποκρίνονταν στην ανάλυση του τότε το σχέδιο του θα πετύχαινε. Αλλά, ακόμη κι αν υποθέσουμε πως σε μια κοινωνία με "συμμετοχικά" αντανακλαστικά ο νέος αυτός τρόπος της κομματικής λειτουργίας θα ήταν πρόσφορος (πράγμα καθόλου βέβαιο), μέσα στο παρόν κοινωνικό πλαίσιο η μεταφορά του επίκεντρου των αποφάσεων από τη βάση του κόμματος στους πολίτες δεν διαχέει απλώς την κομματική εξουσία αλλά διαλύει τις κομματικές διαδικασίες και την έννοια του μέλους του κόμματος. Η περίπτωση της διαδικασίας της εκλογής του Γ. Παπανδρέου είναι ενδεικτική της αντίφασης προθέσεων και αποτελεσμάτων. Με τη συμμετοχή όλων των πολιτών στη διαδικασία, το κόμμα δεν ελέγχει πλέον την ηγεσία διότι το νομιμοποιητικό της σώμα είναι πολύ ευρύτερο αλλά και το σώμα αυτό δεν μπορεί επίσης να ασκήσει έλεγχο στην ηγεσία, κυρίως διότι δεν ξέρει πώς να το κάνει, λόγω έλλειψης της σχετικής κουλτούρας αλλά και διότι λείπει ακόμη το θεσμικό πλαίσιο που θα του επέτρεπε να ασκήσει αποτελεσματικά αυτό τον έλεγχο. Επομένως, τι μένει; Ο πρόεδρος του κόμματος που έχοντας τη νομιμοποίηση από ένα σώμα που δεν μπορεί να τον ελέγξει και έχοντας από την άλλη ακρωτηριάσει τις διαδικασίες της κομματικής του βάσης και οδηγήσει το κόμμα του σε μια "συμμετοχική παραλυσία" αυτονομείται και ασκεί προσωπική πολιτική.

Με την επίκληση της αρτηριοσκληρωτικής λειτουργίας του κομματικού μηχανισμού και της απομάκρυνσής του από τους πολίτες, ο Γ. Παπανδρέου παρακάμπτει τις εσωκομματικές διαδικασίες και παρουσιάζεται ως προνομιακός συνομιλητής της κοινωνίας, χωρίς τη μεσολάβηση κομματικών δομών και φίλτρων. Θέλει να βάλει τους πολίτες σε ρόλο μερικού διαμορφωτή της πολιτικής του ΠΑΣΟΚ, διότι θεωρεί πως αυτή η μέθοδος είναι ασφαλής για την εκπόνηση αποτελεσματικών πολιτικών σχεδίων και πως η "έφοδος" προς την κοινωνία τού προσφέρει διέξοδο στο πρόβλημα της αποδοχής από τον κομματικό μηχανισμό κάποιων θέσεων του που ο ίδιος θεωρούσε πως θα είχαν κοινωνική αποδοχή, όπως το ζήτημα του άρθρου 16. Όμως δεν εξαντλούνται εδώ οι στοχεύσεις του. Πατώντας στην κοινωνική απαξίωση των κομμάτων, προωθεί το μοντέλο ενός κόμματος μη κόμματος, που δεν θα διαμορφώνεται μόνο από τα μέλη του αλλά από την "κοινωνία" -- θυμηθείτε την πρόταση για συμμετοχή των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων στο ΠΑΣΟΚ και για την εκλογή των γραμματέων των περιφερειακών επιτροπών του κόμματος από ψηφοφορίες με συμμετοχή όλων των κατοίκων της περιοχής! Δηλαδή, επιχειρεί να καταστήσει το ΠΑΣΟΚ έναν δίαυλο επικοινωνίας των πολιτών με την εξουσία, αλλά βάζοντας τις μάζες στην πολιτική από την πίσω πόρτα, όχι δηλαδή με την συμμετοχή τους στο κόμμα ούτε με την εφαρμογή μιας πολιτικής συγκεκριμένης ταξικής σκοπιάς, αλλά με τη συγκρότηση ενός κόμματος καινούριου δομικού τύπου, με οργανική συμμετοχή των ΜΚΟ, ένα κόμμα ιδεολογικής θολότητας που θα μπορεί να εφαρμόζει διάφορες (ακόμη και συγκρουόμενες) πολιτικές. Αυτό το όραμα για το ΠΑΣΟΚ βασίζεται στην αντίληψη του Γιώργου Παπανδρέου για τον περιορισμένο ρόλο που διαδραματίζουν πλέον οι ταξικές αντιθέσεις στην πολιτική συγκρότηση των ατόμων. Ως λογικό επακόλουθο, αυτή η προοπτική παραπέμπει σε ένα κόμμα αποταξικοποιημένο. Επομένως, για την υλοποίηση του σχεδίου του Γ. Παπανδρέου υπάρχει η εξής προϋπόθεση: Η ακύρωση του βασικού ρόλου των ταξικών αντιθέσεων μέσα στο ίδιο το ΠΑΣΟΚ αλλά και στην κοινωνία. Ενδεχόμενο ανέφικτο, που μας θυμίζει (τηρουμένων των αναλογιών) το κλασικό κομμουνιστικό ανέκδοτο με τον ενωμοτάρχη που διέταξε "να μην γίνεται η πάλη των τάξεων".

Αυτό που ισχύει σήμερα στο ΠΑΣΟΚ είναι πως ο Γ. Παπανδρέου μοιάζει να έχει καταλάβει πως δεν μπορεί "να βάλει το κάρο μπροστά από τα άλογα", δεν μπορεί να πετύχει βολονταριστικά και διά εξαγγελιών την αλλαγή της κυρίαρχης κοινωνικής αλλά και εσωκομματικής νοοτροπίας. Θεωρεί, παρ' όλα αυτά, πως οι αντικειμενικές προϋποθέσεις υπάρχουν και λείπει απλώς ο υποκειμενικός παράγοντας. Διαχειρίζεται λοιπόν την κατάσταση όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί, ακολουθώντας παλιές αντιδημοκρατικές προεδροκεντρικές συνταγές, προσδοκώντας την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας που θα του επιτρέψει να προχωρήσει στις δομικές κοινωνικές αλλαγές και την αλλαγή της κυρίαρχης νοοτροπίας. Επιμένει όμως να μην βλέπει πως δεν υπάρχουν οι αντικειμενικές προϋποθέσεις (δευτερεύουσα θέση ταξικών αντιθέσεων) για την αλλαγή στην οποία στοχεύει, για το αποταξικοποιημένο κόμμα. Δεν βλέπει πως το σχέδιο του αγνοεί εξόφθαλμα την πραγματικότητα, τους όρους του παιχνιδιού. Δεν αρέσκομαι στους παραλληλισμούς. Άλλωστε, όπως έλεγε και ο Παρέτο, "η αναλογία δεν αποτελεί απόδειξη". Όμως, δεν μπορώ παρά να επιχειρήσω εδώ ακόμη έναν, αρκετά γλαφυρό. Ο Γιώργος Παπανδρέου θυμίζει τον προπονητή που ξεκινάει την αγωνιστική περίοδο φιλοδοξώντας να παρουσιάσει η ομάδα του θεαματικό παιχνίδι, με σύνθετα συστήματα. Όμως, τα αποτελέσματα δεν έρχονται, και η σκοπιμότητα της νίκης και της επιβίωσης του επιβάλει να αφήσει τις καινοτομίες και να γυρίσει την ομάδα του στο κλασικό 4-4-2, στην γνωστή παλιά συνταγή, προσδοκώντας καλύτερα αποτελέσματα. Το θέμα στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι πως κάποιος πρέπει να εξηγήσει στον προπονητή ότι όσο κι αν επιχειρεί καινοτομίες θα παραμένει αναποτελεσματικός, όσο νομίζει πως το ποδόσφαιρο παίζεται με τα χέρια!!!


1. Η Κυριακάτικη Αυγή, 3 Δεκεμβρίου 2006, σ. 32.
2. Αφήνουμε στην άκρη μία σειρά άλλων θεσμικών προβλημάτων που προκύπτουν αναφορικά με την δημοκρατικότητα των διαδικασιών. Για παράδειγμα, σε ενδεχόμενη περίπτωση επιθυμίας των μελών του ΠΑ.ΣΟ.Κ. για την ανάκληση της προεδρικής ιδιότητας του Γ. Παπανδρέου. Στην δημοκρατία ένα αξίωμα μπορεί να αφαιρεθεί μόνο με απόφαση του ίδιου σώματος που το έδωσε. Όμως ο Γ. Παπανδρέου δεν εξελέγη από το συνέδριο του ΠΑ.ΣΟ.Κ. ούτως ώστε να μπορούσε με μία αντίστοιχη διαδικασία να του αφαιρεθεί η ιδιότητα του προέδρου. Θα έπρεπε λοιπόν αντιστοίχως να κληθεί να ξαναψηφίσει το σώμα εκείνο που τον εξέλεξε, δηλαδή το (κατά δήλωση) ένα εκατομμύριο πολιτών, ενταγμένων και ανένταχτων που συμμετείχαν στην ανοιχτή διαδικασία εκλογής, ενδεχόμενο ασφαλώς ανέφικτο! Μόνος δρόμος μένει η απόφαση του συνεδρίου και άρα η απόφαση της άρσης της προεδρικής ιδιότητας από ένα σώμα διαφορετικό από αυτό που την έδωσε, δηλαδή απλώς το μικρότερο δημοκρατικό κόστος.