Στιγμές από την ιστορία του (μ-λ) κομμουνιστικού κινήματος

Απρίλιος 2007

Γράφτηκε για την ΕΝΕΔΡΑ μαζί με τον Δημοσθένη Παπαδάτο-Αναγνωστόπουλο

Στο βαθμό που η κίνηση των ιδεών και η επιστημονική πρόοδος συναρτώνται με την οικονομική και εν γένει κοινωνική ανάπτυξη (και με δεδομένο ότι αυτή η τελευταία εκτυλίσσεται ανισομερώς μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών σχηματισμών), είναι εξηγήσιμο γιατί στα πρώτα της βήματα –και με ελάχιστες εξαιρέσεις- η ελληνική Αριστερά έζησε και πορεύτηκε με «δανεικά». Παρά το γεγονός ότι πρωτοστατούσε σε σημαντικούς αγώνες και «ρίζωνε» στην ελληνική κοινωνία -με αποκορύφωμα τη στάση της ενάντια στην καταστροφική «Μεγάλη Ιδέα»-, ο θεωρητικός εξοπλισμός της Αριστεράς στις αρχές του προηγούμενου αιώνα εξαντλούταν σε μηχανιστικές αναλύσεις των κλασικών του μαρξισμού που ερμήνευαν καπιταλιστικούς σχηματισμούς και ταξικούς συσχετισμούς άλλου τύπου απ’ τους αντίστοιχους ελληνικούς -αναλύσεις που, λόγω της χαμηλής θεωρητικής κατάρτισης των μελών και των στελεχών της, ήταν αδύνατο να εξειδικευτούν στην πραγματικότητα του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Η κατάσταση αυτή παγιώθηκε όταν η Γ’ Διεθνής επέβαλε την αποδοχή των δικών της επεξεργασιών σε όλα τα κατά τόπους εθνικά της τμήματα. Έτσι, στο ΚΚΕ, η ανάγκη για αυτόνομη θεωρητική κατάρτιση αντικαταστάθηκε από την υποχρέωση να αφομοιώσει πειθήνια τα τριτοδιεθνιστικά σχήματα.

Απ’ τον Άη- Στράτη...

Όμως, κάποια στιγμή αποδεικνύεται πως η δογματική πειθαρχία στις εντολές ενός κέντρου είναι δίκοπο μαχαίρι. Ο δογματισμός δεν έχει μόνο ως αποτέλεσμα την πειθαρχία αλλά και την παγίωση των αντιλήψεων, άρα και την απροθυμία πειθάρχησης στις νέες θέσεις του ίδιου ιδεολογικού κέντρου. Αυτό ίσχυσε στην περίπτωση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Όταν η άνοδος του Νικίτα Χρουστσώφ στην ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης θα σημάνει μία σειρά από αλλαγές στην επίσημη κρατική ιδεολογία – και άρα στο πολιτικό σχέδιο που όλα τα κομμουνιστικά κόμματα οφείλουν να αποδεχτούν και να εφαρμόσουν χάριν της επέκτασης του σοσιαλισμού– μεγάλο τμήμα των Ελλήνων κομμουνιστών θα δείξει εξαιρετική απροθυμία να ακολουθήσει τη νέα γραμμή. Οι πλέον χαρακτηριστικές περιπτώσεις είναι δύο: των Ελλήνων κομμουνιστών της Τασκένδης και των εξόριστων κομμουνιστών στον Άη–Στράτη. Μάλιστα, στην Τασκένδη -όπου είχαν συγκεντρωθεί περίπου 30.000 Έλληνες κομμουνιστές πολιτικοί πρόσφυγες, μέλη του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, μετά την ήττα στον Εμφύλιο και την τελική υποχώρηση του ΔΣΕ στην Αλβανία-, το 1955 θα ξεσπάσουν αιματηρά επεισόδια μεταξύ των υποστηρικτών της νέας γραμμής και αυτών της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και του Νίκου Ζαχαριάδη, γραμματέα τότε του ΚΚΕ.

Την ίδια περίοδο, η Κινέζικη Επανάσταση υπό τον Μάο Τσε Τουνγκ εδραιώνεται και προβάλλει ως διαφορετικό παράδειγμα οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, είχε εκδηλωθεί σύγκρουση στο εσωτερικό του παγκόσμιου κομμουνιστικού κινήματος για ζητήματα όπως η συνέχιση της ταξικής πάλης κατά τη διάρκεια του σταδίου του σοσιαλισμού, η εκτίμηση του χαρακτήρα του ιμπεριαλισμού, το ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα. Με βάση τον παγκόσμιο χάρτη της εποχής και την πολιτική κατάσταση σε μια σειρά από χώρες που οι κομμουνιστές βρίσκονται στην εξουσία, οι αντιπαραθέσεις αυτές αντιστοιχούν σε δραματικά διαφορετικές πολιτικές επιλογές: θεωρία και πολιτική πρακτική πάνε μαζί.

Το 1956 θα πραγματοποιηθεί το 20ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Χρουτσώφ θα καταγγείλει τον Στάλιν (νεκρό απ’ το 1953) για τις δολοφονίες και τους εκτοπισμούς που είχε προκαλέσει, και θα ασκήσει κριτική στην προηγούμενη οικοδόμηση του κράτους στη βάση της προσωπολατρίας. Το συνέδριο θα σηματοδοτήσει αλλαγές στην πολιτική της ΕΣΣΔ, με κυριότερη την εισήγηση της τακτικής του «ειρηνικού περάσματος στον κομμουνισμό». Η καινούρια πολιτική πλατφόρμα –που αργότερα αποκλήθηκε «ρεβιζιονιστική» (δηλαδή κατηγορήθηκε ότι συνιστά αναθεώρηση και διαστρέβλωση βασικών αρχών του μαρξισμού)– θα προκαλέσει την ένταση της κρίσης στις σχέσεις ΕΣΣΔ και Κίνας. Ο Μάο θα επισημάνει τον κίνδυνο παλινόρθωσης του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ και έκτοτε θα αποτελέσει τον καθοδηγητικό πολιτικό φάρο για μεγάλο τμήμα των κομμουνιστών που απέρριπταν τη νέα στρατηγική του ΚΚΣΕ.

...στην Αναγέννηση

Στην Ελλάδα, η κίνηση αυτή θα εκδηλωθεί για πρώτη φορά με την ίδρυση της εφημερίδας Αναγέννηση. Η Αναγέννηση εκδίδεται τον Οκτώβριο του 1964, από ομάδα στελεχών της ΕΔΑ (Χοτζέας, Κισκύρας, Βενετσανόπουλος, Ιορδανίδης) που διαφωνούν με την πολιτική του κόμματος και τις καθοδηγητικές κατευθύνσεις του παράνομου ΚΚΕ. Μέσω της «Αυγής», η ΕΔΑ θα κατηγορήσει τους συντελεστές της Αναγέννησης για «στείρο δογματισμό, σεχταριστικές θέσεις, απολογητισμό της τυχοδιωκτικής γραμμής της παλιάς ηγεσίας και προβολή του ΚΚ Κίνας» και θα τους διαγράψει. Γύρω απ’ τους διαγραφέντες, ωστόσο, θα συσπειρωθούν κι άλλα μέλη του κόμματος, καθώς και της Νεολαίας Λαμπράκη. Αργότερα, θα συγκροτηθεί η Προοδευτική Πανσπουδαστική Συνδικαλιστική Παράταξη (ΠΠΣΠ) και αντιστοίχως η ΠΠΜΠ (μαθητές) και η ΠΕΣΠ (εργάτες). Το Απριλιανό πραξικόπημα βρίσκει τα στελέχη της Αναγέννησης απροετοίμαστα και πολλοί συλλαμβάνονται. Το 1968 εντούτοις, η Αναγέννηση θα μετασχηματιστεί και θα μετονομαστεί σε ΟΜΛΕ (Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδας), οργάνωση με μαοϊκό «προσανατολισμό».


Οι θυελλώδεις δεκαετίες ’60 και ‘70

Τα κοινωνικά και νεολαιίστικα κινήματα της Δυτικής Ευρώπης του τέλους της δεκαετίας του 1960 συγκροτούσαν ένα νέο πεδίο πολιτικής συνειδητοποίησης. Είναι σ’ αυτές τις συνθήκες που συγκροτούνται μια σειρά νέων μαρξιστικών – λενινιστικών οργανώσεων. Ανάμεσα σε αυτές είναι και το ΕΚΚΕ (Επαναστατικό Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας), που ιδρύεται στην Γερμανία το 1970. Η σύνθεσή του παρουσιάζεται σχετικά πλουραλιστική, καθώς τα μέλη του προέρχονται από διαφορετικές οργανώσεις της – και όχι μόνο επαναστατικής - αριστεράς. Το 1972, το ΕΚΚΕ ιδρύει την σπουδαστική παράταξη ΑΑΣΠΕ.

Τα πολιτικά υποδείγματα που υποστηρίζει η ΟΜΛΕ είναι αυτά του κινέζικου και του αλβανικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό. Όμως, το 1976-1977 σημειώνεται ρήξη του αλβανικού με το κινέζικο καθεστώς, γεγονός που επηρεάζει καίρια τον ελληνικό μ-λ χώρο. Το 1976 η ΟΜΛΕ διοργανώνει συνέδριο προκειμένου να μετασχηματιστεί σε «ΚΚΕ μ-λ», αφού έχει δεχθεί και την προτροπή της Κίνας για την συγκρότηση ενός πραγματικά επαναστατικού (δηλαδή μαοϊκού) κομμουνιστικού κόμματος. Η σύγκρουση Μάο και Χότζα θα εκδηλωθεί και στο συνέδριο της ΟΜΛΕ, όταν προτείνεται η υποστήριξη του συνόλου των θέσεων του ΚΚ Κίνας. Η πρόταση θα υιοθετηθεί από την μειοψηφία της οργάνωσης, ενώ η πλειοψηφία θα διατυπώσει απόψεις κριτικές προς την πολιτική της Κίνας, συγγενείς με αυτές του αλβανικού καθεστώτος. Η ΟΜΛΕ οδηγείται τελικά στην διάσπαση από την οποία προκύπτουν το ΚΚΕ (μ-λ) -που διατηρεί σχέσεις με το αλβανικό καθεστώς ώσπου ο Χότζα επαναπροσεγγίζει την ΕΣΣΔ και χαρακτηρίζει τον Μάο ως «ρεβιζιονιστή»- και το ΜΛ-ΚΚΕ. Το ΜΛ-ΚΚΕ αναγνωρίζεται από την Κίνα, όπως αργότερα και το ΕΚΚΕ. Οι δύο οργανώσεις προτρέπονται από την Κίνα να συγκροτήσουν κόμμα, κάτι που δεν γίνεται ποτέ. Η σύνδεση των δύο κομμάτων με την Κίνα έχει σαν αποτέλεσμα να υποστούν κάποιες διασπάσεις με βάση την κατηγορία για «ακολουθητισμό» προς το ΚΚ Κίνας. Μετά το θάνατο του Μάο, το 1976, το ΕΚΚΕ θα ταυτιστεί με την νέα κινέζικη ηγεσία, θα αποδυναμωθεί και ύστερα από δύο διασπάσεις θα συρρικνωθεί.

Αναγέννηση, συρρίκνωση, αναζήτηση

Το ΜΛ-ΚΚΕ θα ανασυγκροτηθεί το 1988 εκδίδοντας έκτοτε και μέχρι σήμερα την εφημερίδα Λαϊκός Δρόμος. Το ΚΚΕ μ-λ θα διασπασθεί το 1982 στο 2ο συνέδριο του, όμως μία μειοψηφία μελών του θα διατηρήσει το όνομα του κόμματος και το έντυπο Προλεταριακή Σημαία, που εκδίδει μέχρι σήμερα. Κάποιοι από τους αποχωρήσαντες θα συγκροτήσουν το 1982, ως εκδοτική προσπάθεια, την Α/συνέχεια. Την προσπάθεια θα συνδράμει ο Γιάννης Χοτζέας, εκ των ιδρυτών της Αναγέννησης. Το 2003, η Α/συνέχεια (που στο μεταξύ έχει συγκροτηθεί ως πολιτική οργάνωση) θα μετονομαστεί σε ΚΟΕ (Κομμουνιστική Οργάνωση Ελλάδας), στη βάση της αντίληψης για την ανάγκη δημιουργίας ενός επαναστατικού κομμουνιστικού κόμματος. Η ΚΟΕ είναι η μοναδική οργάνωση του ελληνικού μ-λ χώρου που συμμετέχει στις διαδικασίες των Κοινωνικών Φόρουμ και στην Πρωτοβουλία για τη Συσπείρωση της Αριστεράς. Εκδίδει την εφημερίδα Αριστερά και αποτελεί μια από τις συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ και της «Αριστερής Ενότητας» (μέσα από τα Αριστερά Σχήματα) στα Πανεπιστήμια.

Υπήρξε μία περίπτωση κατά την οποία το ΕΚΚΕ και το ΜΛ-ΚΚΕ κατέληξαν σε μία κοινή εκλογική κάθοδο. Το κοινό αυτό σχήμα όμως γρήγορα διαλύθηκε. Μία ομάδα μελών των δύο οργανώσεων, κυρίως από τον Πειραιά, θα προχωρήσει στην ίδρυση νέας οργάνωσης. Στις 8 Ιουλίου 1985 ιδρύεται η ΟΑΚΚΕ (Οργάνωση για την Ανασυγκρότηση του ΚΚΕ), κατηγορώντας τα μέλη των ηγεσιών του ΕΚΚΕ και του ΜΛ-ΚΚΕ πως πρόδωσαν την προσπάθεια των κομμουνιστών να αντισταθούν στην «σοσιαλφασιστική» γραμμή του ΚΚΣΕ. Η ΟΑΚΚΕ είναι η μόνη οργάνωση που ήδη πριν την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού είχε κηρύξει ουσιαστικά μονομέτωπο αγώνα κατά της ΕΣΣΔ, της οποίας την πολιτική αντιλαμβάνονταν ως «σοβιετικό ιμπεριαλισμό» (που στηρίζεται και από τη χώρα μας).

Σήμερα, το ΜΛ-ΚΚΕ και το ΚΚΕ (μ-λ) έχουν σε πολύ μεγάλο βαθμό κοινές επεξεργασίες. Οι θέσεις τους για τον καπιταλισμό, τη θέση της Ελλάδας στην ιμπεριαλιστική αλυσίδα, τον χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας, ακόμη και η κριτική που ασκούν σε άλλους χώρους της «επαναστατικής αριστεράς», είναι κοινές. Συχνά γίνονται κάποιες επικλήσεις στην ανάγκη ενοποίησης των δύο οργανώσεων, όμως το εγχείρημα δεν πραγματοποιείται ποτέ, ίσως επειδή, για να έχει νόημα μία τέτοια ενέργεια και να μην εκφράζει απλώς κάποια βολονταριστική τάση, θα πρέπει να εμπεριέχει ως οργανικό στοιχείο την καταλυτική δράση των μαζών. Είναι γεγονός, ωστόσο, ότι η μ-λ συνιστώσα της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, αποτελεί σήμερα, από άποψη μαζικότητας, μια σκιά του παλιού εαυτού της.


Αντί επιλόγου

Η δημιουργία και οι διασπάσεις των οργανώσεων του μ-λ χώρου έγιναν σε ευθεία αναφορά με τα τεκταινόμενα στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, σε αναφορά με την ίδια την ιστορία. Για αυτό άλλωστε και υπήρξαν μαζικές διαδικασίες, τόσο η εμπλοκή όσο και η αποχώρηση του κόσμου από τις οργανώσεις αυτές. Η οποιαδήποτε νέα αντίστοιχη εξέλιξη δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί ερήμην της ιστορίας και της ταξικής πάλης, για την οποία όμως η σινοσοβιετική σύγκρουση δεν διαδραματίζει πια κανέναν σημαίνοντα ρόλο. Αυτό που μετρά πια είναι ο δυσμενής συσχετισμός δύναμης για τον κόσμο της εργασίας. Όσο απαισιόδοξο κι αν ακούγεται, όταν προσπαθούμε να επαναοικειοποιηθούμε παλιά κεκτημένα (βλέπε δημόσια δωρεάν εκπαίδευση, 8ωρο, ασφάλιση κλπ) σε συνθήκες γενικευμένου νεοφιλελευθερισμού, μια συζήτηση για τις λεπτομέρειες της επαναστατικής μετάβασης στον κομμουνισμό (ειδικά αν στον πυρήνα της έχει την προσπάθεια δικαίωσης του ενός ή του άλλου «σοσιαλιστικού» υποδείγματος) δε θα μπορούσε ποτέ να ξεπεράσει τους τοίχους ενός πανεπιστημιακού αμφιθεάτρου. Σημαίνει άραγε αυτό εγκατάλειψη της στρατηγικής αναζήτησης; Η απάντηση είναι «κατηγορηματικά όχι», επί ποινή αυτοακύρωσης της Αριστεράς. Αλλά, όπως έλεγε κι ο Μαρξ, «οι νέες κοινωνικές επαναστάσεις δεν μπορούν να αντλήσουν την ποίηση τους από το παρελθόν, αλλά μόνο από το μέλλον. Για να φτάσουν στο δικό τους περιεχόμενο πρέπει να αφήσουν τους πεθαμένους να θάψουν τους νεκρούς τους…»