Φύλο, ιδεολογία, ανεργία

http://www.avgi.gr/NavigateActiongo.action?articleID=435171

12/02/2009


Δεν εισάγει κανείς καινά δαιμόνια όταν επισημαίνει πως ο δείκτης της ανεργίας των γυναικών είναι υψηλότερος αυτού των ανδρών. Ανάλογα είναι τα δεδομένα και στα υπόλοιπα πεδία που αφορούν τις εργασιακές δυσχέρειες, όπως η ανασφάλιστη εργασία, η ελαστική και μερική απασχόληση. Δεδομένες είναι και μια σειρά από αιτίες. Για παράδειγμα, η πιθανότητα της εγκυμοσύνης καθιστά τις εργαζόμενες εν δυνάμει λιγότερο αποδοτικές σε βάθος χρόνου έναντι των ανδρών συναδέλφων τους και επομένως η πρόσληψή τους ενέχει μεγαλύτερο ποσοστό ρίσκου. Αποτέλεσμα είναι οι γυναίκες εργαζόμενες να μην προτιμώνται, να απολύονται σε περίπτωση εγκυμοσύνης ή και να αναγκάζονται να υπογράφουν συμβόλαια που προβλέπουν την υποχρέωσή τους να μην τεκνοποιήσουν κατά τον χρόνο ισχύος της σύμβασης. Όμως οι αιτίες εξαντλούνται σε τεχνικά-αντικειμενικά στοιχεία σαν αυτά που εκθέσαμε ή μήπως κάπου στη μέση εμφανίζεται και ένας ιδεολογικός παράγοντας;

Η πρόσφατη έρευνα της Μαρίας Καραμεσίνη (“Η Αυγή”, 11/1/2009) αποδεικνύει πως οι γυναίκες επιλέγουν κατά κύριο λόγο επαγγελματικούς κλάδους που χαρακτηρίζονται από υψηλή ανεργία. Πρόκειται για κλάδους που συνδέονται με επιστημονικά αντικείμενα όπως η φιλολογία, η φιλοσοφία, η ιστορία, οι ξένες γλώσσες, οι καλές τέχνες. Ποιο είναι το κοινό τους στοιχείο; Μα φυσικά το ότι πρόκειται για καθηγητικά επαγγέλματα και το ότι οι περισσότερες αντίστοιχες σχολές δεν έχουν υψηλή βάση εισαγωγής. Προσοχή, δεν υποστηρίζουμε πως η ανεργία σε αυτούς τους κλάδους υπάρχει λόγω της μεγάλης συμμετοχής γυναικών, αλλά το ακριβώς αντίστροφο. Οι γυναίκες υποφέρουν περισσότερο από την ανεργία επειδή επιλέγουν τα συγκεκριμένα επαγγέλματα, που έτσι κι αλλιώς έχουν μειωμένη απορρόφηση από την αγορά. Και πάλι προσοχή. Δεν πριμοδοτούμε τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη πως για την ανεργία φταίνε κατά κύριο λόγο οι προσωπικές επιλογές. Για την ανεργία ευθύνονται κυρίως οι μηχανισμοί που ορίζουν την αγορά εργασίας και το θεσμικό της πλαίσιο. Όμως παραμένει γεγονός πως η ανεργία στα «γυναικεία» επαγγέλματα είναι μεγαλύτερη αυτής των «ανδρικών». Το θέμα τώρα είναι το εξής: για ποιο λόγο επιλέγονται αυτά πλειοψηφικά από τις γυναίκες;

Οι κυρίαρχες κοινωνικές αντιλήψεις για τον ρόλο των γυναικών στην Ελλάδα και κυρίως στο πλαίσιο της οικογένειας αποτελούν το πεδίο όπου θα αναζητήσουμε την εξήγηση. Όπως επισημάναμε παραπάνω, οι εν λόγω επαγγελματικές κατηγορίες είναι καθηγητικές. Τι συνεπάγεται μία τέτοια εργασιακή απασχόληση; Σε αδρές γραμμές, είτε ένα διαρκές κυνήγι πελατείας στην αυτοαπασχόληση (ιδιαίτερα μαθήματα) είτε έναν λιγότερο προσοδοφόρο εργασιακό βίο στο Δημόσιο, με κάποια άλλα όμως ευεργετήματα, κατά κύριο λόγο τον περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Σε ποιων τον κοινωνικό ρόλο ταιριάζει περισσότερο αυτή η εργασιακή προοπτική, των ανδρών ή των γυναικών; Για να γίνει περισσότερο σαφές, πόσες φορές έχουμε ακούσει να απευθύνεται προς νέα κορίτσια η προτροπή: «να γίνεις καθηγήτρια, πολύ βολικό επάγγελμα για γυναίκα»; Η συγκεκριμένη αντίληψη υποστηρίζει πως οι αυξημένες υποχρεώσεις των γυναικών στο «νοικοκυριό» και την ανατροφή των παιδιών (τις οποίες θεωρεί δεδομένες!) επιβάλλουν μία επαγγελματική απασχόληση προσαρμοσμένη σε αυτές και σίγουρα δευτερεύουσας σημασίας, τόσο στην συμβολή στον οικογενειακό προϋπολογισμό όσο και στην αυτοπραγμάτωση του εργαζόμενου ατόμου, μια απασχόληση σχεδόν τύπου «χόμπυ». Στην επιλογή λοιπόν των επαγγελματικών πεδίων βλέπουμε τη διαδικασία έμμεσης ενστάλαξης στα νέα κορίτσια της παγιωμένης αντίληψης των κοινωνικών ρόλων. Ακριβώς αυτή η αντίληψη οδηγεί τελικά και στην επιλογή σχολών με χαμηλότερη βάση (δηλαδή με μειωμένες επαγγελματικές προοπτικές), σε αντίθεση με τους άνδρες υποψήφιους των πανελλαδικών εξετάσεων, για τους οποίους η οικογενειακή και κοινωνική προσμονή (ή καλύτερα «απαίτηση») της καριέρας επιβάλλουν υψηλότερες στοχεύσεις.

Ίσως λοιπόν ένας από τους λόγους της μη αποτελεσματικής αντιμετώπισης της αυξημένης ανεργίας των γυναικών να είναι και το ότι αυτή δεν εκλαμβάνεται κοινωνικά ως ζήτημα ίσης σημασίας με την ανεργία των ανδρών. Το ερώτημα όμως παραμένει. Σε ποιο βαθμό ευθύνεται εν τέλει ο ιδεολογικός παράγοντας; Ας ρίξουμε μια τελευταία ματιά στη στατιστική. Το 2006 η ανεργία των γυναικών στην Ελλάδα ήταν επισήμως στο 14,6% και στη Σουηδία στο 4,7%. Ωραία, θα πει κανείς, αλλά η Σουηδία έχει συνολικά πολύ μικρότερη ανεργία. Πράγματι, μόνο που στη Σουηδία την ίδια χρονιά οι γυναίκες κατείχαν και το 45% των θέσεων της Βουλής και το 52% των θέσεων της κυβέρνησης, έναντι 9% και 6% για την Ελλάδα. Σύμπτωση;