Δέκα λόγοι περί βίας

http://www.avgi.gr/NavigateActiongo.action?articleID=456190

10/05/2009


Ο συνεχής δημόσιος διάλογος περί της βίας έκανε σαφές πως στη σχετική συζήτηση πρέπει να ξεκινήσουμε από τα βασικά. Ας πω μόνο --και ας ελπίσω-- πως όταν η κουβέντα πάει στην αλφαβήτα, δικαιολογείται μια κάποια σχηματικότητα και μια μειωμένη εκλέπτυνση της ανάλυσης:

1. Οι κοινωνίες δεν είναι ομοιογενείς. Συγκροτούνται από κοινωνικές ομάδες και τάξεις με συγκρουόμενα συμφέροντα. Κάθε φορά, μία ή κάποιες από αυτές τις ομάδες κατέχουν την εξουσία και την ασκούν σε βάρος των υπολοίπων.

2. Αυτές οι κυρίαρχες κοινωνικές ομάδες έχουν de facto εκμεταλλευτική σχέση με τις κυριαρχούμενες ομάδες. Όμως, επειδή δεν είναι εύκολο να γίνει κάποιος αντικείμενο εκμετάλλευσης με τη θέλησή του, το κυρίαρχο μπλοκ πρέπει να οργανώσει και να επιβάλει τις σχέσεις εξουσίας του, έχοντας στο επίκεντρο τη βία.

3. Βία λοιπόν δεν ασκούν μόνο τα δικτατορικά καθεστώτα. Οι σημερινές αστικές δημοκρατίες και τα κυρίαρχα κοινωνικά μπλοκ ασκούν επίσης βία, συχνά άμεση (σωματική), αλλά και έμμεση, γι' αυτό και αφανή.

4. Η άμεση βία είναι ορατή. Για παράδειγμα, η αστυνομική βία. Όμως, η έμμεση (αλλά εξίσου πραγματική!) βία διατρέχει κάθε πτυχή της ζωής μας. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι μια μορφή άσκησης βίας. Παίρνει τα παιδιά, τα περιορίζει σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο και, αδιαφορώντας για τις ιδιαίτερες κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους, επιχειρεί να τα ομογενοποιήσει λειτουργικά και ιδεολογικά. Στα σχολεία επιβάλλεται η επίσημη κρατική ιδεολογία, δηλαδή η ιδεολογία που κατά κύριο λόγο συμφέρει τις κυρίαρχες τάξεις. Επιβάλλεται η επίσημη άποψη για την ιστορία, η επίσημη άποψη για τη δημοκρατία, για το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. Η αστική δημοκρατία μέσα από το σχολείο τονίζει την ανάγκη αποφυγής της βίας και δεν ομολογεί πως η ίδια γεννήθηκε μέσα από τα ποτάμια αίματος της Γαλλικής Επανάστασης! Στο σχολείο διδασκόμαστε πως πρέπει να προσαρμοστούμε στην πραγματικότητα, και όχι να την αλλάξουμε ριζικά· αυτό δεν είναι βία; Στο σχολείο οι νέοι χάνουν την εφηβεία τους, δουλεύοντας 14 ώρες για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός συστήματος που το επέλεξαν άλλοι και συμφέρει άλλους· αυτό δεν είναι βία;

5. Βίαιη είναι και η καταπίεση στον εργασιακό βίο. Βίαιο είναι να δουλεύεις και να καρπώνεται άλλος το αποτέλεσμα της δουλειάς σου, ο εργοδότης, ο καπιταλιστής. Παραχωρεί κανένας οικειοθελώς τον καρπό των κόπων του; Τον παραχωρεί με τη βία, επειδή είναι αναγκασμένος, επειδή αλλιώς δεν μπορεί να ζήσει, αλλά και επειδή πιστεύει πως δεν μπορεί να κάνει διαφορετικά, επειδή "έτσι λειτουργεί ο κόσμος". Ποιος του το έμαθε αυτό; Μα το σχολείο πρώτα πρώτα! Βίαιο είναι και να δουλεύεις με 500 ευρώ το μήνα, να μην είσαι ασφαλισμένος, να ζεις μισή ζωή.

6. Βία ασκούν τα ΜΜΕ. Ο κυρίαρχος ρόλος τους τούς επιτρέπει να επιβάλουν απόψεις, πολιτικές και κοινωνικές συμπεριφορές. Η χειραγώγηση δεν είναι βία; Όταν υπερπροβάλλεται ένα γκαζάκι σε γραφείο πολιτευτή και δεν προβάλλεται καθόλου δολοφονική ενέργεια με χειροβομβίδα εναντίον αριστερών και αντιεξουσιαστών πολιτών στα Εξάρχεια, αυτό δεν είναι βία; Βίαιη είναι και η εξαφάνιση των ελεύθερων χώρων για να γίνουν εμπορικά μεγαθήρια, βίαιη είναι η μόλυνση του περιβάλλοντος, βίαιη είναι η κάθετη υποβάθμιση της ποιότητας ζωής μας. Κοντολογίς, όλοι και όλες συμφωνούμε πως ζούμε σε μια κοινωνία άδικη και καταπιεστική. Και είναι προφανές πως κάθε καταπίεση εμπεριέχει τη βία!

7. Βία ασκούν καμιά φορά και οι "από κάτω", οι εκμεταλλευόμενοι. Αυτές οι εκδηλώσεις βίας έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό: είναι αμυντικές. Πρόκειται για βία αμυντική απέναντι στη βία του κυρίαρχου μπλοκ. Η βία που ασκούν οι "από κάτω" είναι άλλοτε λιγότερο έντονη, άλλοτε περισσότερο, άλλοτε ακραία αλλά αποδεκτή, άλλοτε ακραία και απαράδεκτη. Όμως, επί της ουσίας, είναι πάντα αμυντική, έπεται της βίαιης (άμεσης ή έμμεσης) επίθεσης των "από πάνω" και οφείλεται σε αυτήν. Και όταν το κράτος ζητάει την αποφυγή της βίας, επί της ουσίας ζητά να μην ασκεί άλλος βία παρά μόνο το ίδιο.

8. Αυτή η κοινωνική βία των εκμεταλλευόμενων ομάδων, ακόμα και όταν παίρνει μορφές μη αποδεκτές, δεν είναι το κύριο κοινωνικό πρόβλημα, είναι απλώς ένα σύμπτωμα του πραγματικού προβλήματος. Είναι σαν τον πυρετό που προειδοποιεί το σώμα για τη σοβαρή μόλυνση. Επομένως, η κοινωνική βία δεν χρήζει απλώς καταδίκης, αλλά και ερμηνείας. Αυτοί που ζητάνε μόνο την καταδίκη, θέλουν να αποφύγουν την ερμηνεία. Διότι η ερμηνεία δεν τους συμφέρει καθόλου, αποκαλύπτει τις δικές τους ευθύνες για τα κοινωνικά προβλήματα που γενούν τη βία. Αυτοί που υπερτονίζουν τα βίαια χαρακτηριστικά μιας εξέγερσης το κάνουν για να καταδικάσουν έμμεσα την ίδια την εξέγερση.

9. Δεν είναι όλες οι μορφές κοινωνικής βίας των υποτελών εξίσου αποδεκτές ή εξίσου απορριπτέες. Κανείς δεν αποδοκιμάζει σήμερα την απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα Παπαδόπουλου από τον Παναγούλη. Κανείς δεν αποδοκιμάζει τις συγκρούσεις του λαού με την αστυνομία (σε περίοδο κοινοβουλευτικών κυβερνήσεων) τη δεκαετία του 1960. Ακόμη και τον πετροπόλεμο των μαθητών τον Δεκέμβρη με τα ΜΑΤ δεν τόλμησε να τον καταδικάσει ανοιχτά κανείς. Επομένως, οι πολίτες δικαιολογούν τη βία όταν προασπίζεται κάποιο βασικό αγαθό, κάποια ελευθερία, κάποιο δικαίωμα και όταν επιδεικνύει αποτελεσματικότητα ως προς αυτό.

10. "Σήμερα έχουμε δημοκρατία και δεν χρειάζεται η παραμικρή βία", θα πουν πολλοί. Για ποιο λόγο στη δικτατορία δικαιολογείται η βία; Διότι το καθεστώς δεν εκφράζει τη λαϊκή βούληση. Οι σημερινές αστικές κυβερνήσεις εκφράζουν ουσιαστικά τη λαϊκή βούληση; Όχι. Άρα, θα πάρουμε τα κουμπούρια; Όχι βέβαια, διότι σήμερα μπορούμε να ψηφίζουμε, να συνδικαλιζόμαστε, να αγωνιζόμαστε. Αλλά όταν οι κυβερνήσεις νομοθετούν συνειδητά εναντίον της λαϊκής βούλησης και δεν προσφεύγουν σε αυτήν παρά μόνο στις εκλογές, όταν προσπαθούν δηλαδή να περιορίσουν τη δυνατότητα μας να αποφασίζουμε δημοκρατικά για τις ζωές μας, όταν περιορίζουν τα δικαιώματα μας, όταν δηλαδή μας ασκούν βία, τότε δεν δικαιούμαστε να αντιδράσουμε; Μπορούν όλα να λυθούν με τον διάλογο; Και πώς θα πεισθούν οι "από πάνω" να δώσουν και στους "από κάτω"; Χωρίς κοινωνικές συγκρούσεις; Και οι κοινωνικές συγκρούσεις μπορούν να αποκλείσουν πλήρως τη βία, όπως τη συμβολική ή ισχυρή σύγκρουση με την αστυνομία; Και όταν εμφανίζεται η βία, μπορούμε να διασφαλίσουμε πως δεν θα υπάρξουν οι ακραίες και απαράδεκτες μορφές της; Δυστυχώς(;) οι εξεγέρσεις δεν γίνονται προγραμματισμένα, δεν γίνονται πειθαρχημένα.

Εν κατακλείδι, το πιο παράλογο διάβημα είναι το να ζητά κανείς από τον κόσμο να μην αντιδρά. Το βασικό μέσο της αντίδρασης του κόσμου είναι η πολιτική, μέσω αυτής διευθετούνται οι συγκρούσεις κοινωνικών συμφερόντων. Όταν όμως οι μάζες αποκλείονται από το πεδίο λήψης των πολιτικών αποφάσεων, όταν η πολιτική απαξιώνεται πολλαπλά και δεν φαίνεται πλέον αποτελεσματική για τη βελτίωση της ζωής τους, τότε ο κόσμος δεν θα πάψει να αντιδρά. Απλώς η αντίδρασή του θα έχει το χρώμα της απελπισίας, το χρώμα της οργής. Η βίαιη αντίδρασή του θα είναι μια προσπάθεια να σπάσει τον τοίχο της αδυναμίας του και να βρει έναν καινούριο δρόμο, για να εκφραστούν και να διαφυλαχθούν τα συμφέροντα του. Επομένως, το τέλος της βίας συνεπάγεται κατ' ανάγκην το τέλος των κρατών, το τέλος των εκμεταλλευτικών κοινωνικών σχέσεων που συγκροτούνται στη βάση της κρατικής βίας. Δηλαδή, το αίτημα για το τέλος της κοινωνικής βίας είναι συνδεδεμένο απόλυτα με το κομμουνιστικό αίτημα, το αίτημα της δημοκρατικής συλλογικής αυτοδιαχείρισης της ζωής μας. Και μια τελευταία ερώτηση: Πόσοι και πόσες από εμάς αξιολογούν θετικά και δικαιολογούν (ή θαυμάζουν) το Μάη του '68, παρά τις μεγάλες δόσεις καταστροφικής βίας στη (δημοκρατική!) Γαλλία;

Εν κατακλείδι, νομίζω πως μπορούμε πλέον να πούμε προς τους κυρίους της εξουσίας πως έχουν άδικο. Και έχουν άδικο επειδή είναι οι πιο βίαιοι από όλους…