Όταν το πανεπιστήμιο προσπαθεί να μοιάσει στο λύκειο

http://www.avgi.gr/NavigateActiongo.action?articleID=329022

3/1/2008


Κάθε φορά που προσπαθούμε να περιγράψουμε ένα σχέδιο για την βελτίωση της δημόσιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα, ξεκινάμε από την διαπίστωση του αρνητικού ρόλου που διαδραματίζει το Λύκειο με την εξετασιοκεντρική δομή του. Οι Πανελλήνιες Εξετάσεις, το σύστημα εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ο τρόπος που το Λύκειο εμπλέκεται σε αυτό αποτελούν παράγοντα που κάθε άλλο παρά ευνοεί μία πολυπαραγοντική εκπαιδευτική διαδικασία. Το Λύκειο τελεί σχεδόν σε κατάσταση ομηρείας και η σύνδεση του με τις εξετάσεις το καθιστούν απλώς έναν προθάλαμο των ίδιων των εξετάσεων. Το Λύκειο δεν μπορεί να εκπληρώσει έναν αυτόνομο εκπαιδευτικό ρόλο, δεν μπορεί καν να προσφέρει σε κάποιον τις στοιχειώδεις γνώσεις που απαιτούνται για να διαβάσει και να κατανοήσει επαρκώς και κριτικά τα κεντρικά άρθρα μίας εφημερίδας. Το κυνήγι του βαθμού, η μονομερής στόχευση στην καλή εξεταστική επίδοση και όχι στην κατάκτηση της γνώσης, η διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών με πυρήνα την εργαλειακή αντίληψη της γνώσης, τον κατακερματισμό της και τον μεταξύ τους ανταγωνισμό, καθιστούν το Λύκειο έναν κρίκο της αλυσίδας εκείνης που οδηγεί στην παραγωγή των περίφημων "εξειδικευμένων ηλιθίων", στα πανεπιστημιακά τμήματα όπου κατακερματίζοντας την γνώση και διασπώντας επιστημονικά αντικείμενα παράγονται ελλιπείς επιστήμονες και, κατά συνέπεια, αναλώσιμοι εργαζόμενοι.
Γιατί επαναλαμβάνω όλα αυτά τα χιλιοειπωμένα; Διότι ενώ τονίζουμε την ανάγκη να προσεγγίσει η σχολική εκπαίδευση το καθεστώς της ακαδημαϊκής και επιστημονική ελευθερίας που χαρακτηρίζει, ακόμη, μεγάλο μέρος των πανεπιστημιακών σπουδών, βλέπουμε την ίδια στιγμή από πανεπιστημιακά τμήματα κινήσεις προσέγγισης του τρόπου λειτουργίας του Λυκείου. Η πιο πρόσφατη περίπτωση είναι αυτή της αλλαγής του καθεστώτος των κατατακτήριων εξετάσεων. Όλο και περισσότερα τμήματα επιλέγουν να αντικαταστήσουν τις εξετάσεις με τον βαθμό πτυχίου. Κοινώς, οι υποψήφιοι δεν θα επιλέγονται με βάση τις γνώσεις τους στο πεδίο του επιστημονικού αντικειμένου του τμήματος, αλλά με βάση τον βαθμό τους στο πρώτο τους πτυχίο.

Ας μετρήσουμε τις συνέπειες αυτής της τακτικής. Πρώτο, το πανεπιστήμιο ακυρώνει την μοναδική περίπτωση όπου το ίδιο αξιολογούσε τους υποψήφιους φοιτητές και όριζε τις προϋποθέσεις εισαγωγής τους, θέτοντας τώρα ως μοναδικό κριτήριο τον βαθμό του πτυχίου. Δεύτερο, πτυχιούχοι διαφορετικών τμημάτων θα διαγωνίζονται με βάση τον βαθμό του πρώτου πτυχίου τους, δηλαδή στην βάση ενός κριτηρίου που ούτε κοινό είναι, ούτε αξιοκρατικό. Με ποιο σύστημα αξιολόγησης μπορούν να αποτιμηθούν συγκριτικά, για παράδειγμα, ένα πτυχίο με 8 στην Πολιτική Επιστήμη και ένα πτυχίο με 7 στο τμήμα Πολιτικών Μηχανικών για την εισαγωγή σε ένα τμήμα Οικονομικών; Τρίτο, η επιλογή αυτή εντάσσει στο πανεπιστήμιο την βαθμοθηρία, τις συνέπειες της οποίας, εκπαιδευτικές και ψυχολογικές, πολύ καλά γνωρίζουμε αφού τις έχουμε αντιμετωπίσει όλοι στο Λύκειο. Ένας φοιτητής που στην ρουλέτα των πανελληνίων δεν "έκατσε" στη σχολή που ήθελε, αν επιλέξει να φοιτήσει στην σχολή εισαγωγής του, προκειμένου με το βαθμό του πτυχίου του να εισαχθεί τελικά στην σχολή προτίμησης του, θα επιδοθεί σε ένα σκληρό κυνήγι βαθμών και σίγουρα όχι στην θεραπεία της επιστήμης. Τέταρτο, ακόμη και στην περίπτωση που δύο υποψήφιοι προέρχονται από ομοειδείς σχολές, το πρόβλημα δεν λύνεται, διότι η επιλογή ενός πανεπιστημιακού τμήματος να είναι περισσότερο ή λιγότερο γενναιόδωρο στην βαθμολογία από ένα αντίστοιχο, θα αντιμετωπίζεται ως αιτία δημιουργίας συνθηκών άνισου ανταγωνισμού και τα τμήματα θα πιέζονται να υιοθετήσουν κοινές μεθόδους και κοινά κριτήρια αξιολόγησης των φοιτητών τους. Η ακαδημαϊκή ελευθερία αποδυναμώνεται μέσα από τέτοιες προοπτικές.

Είναι αλήθεια πως ο αριθμός των φοιτητών που εισάγονται στο πανεπιστήμιο με κατατακτήριες εξετάσεις δεν είναι μεγάλος. Δεν είναι λοιπόν και τόσο πιθανό να αποτελέσουν αυτές οι αλλαγές ισχυρό παράγοντα πίεσης για μεγάλες τροποποιήσεις στη δομή των σπουδών. Όμως το ενδεχόμενο παραμένει και μαζί του παραμένει και η απορία: Γιατί το πανεπιστήμιο υιοθετεί επιλογές που το ξεστρατίζουν; Γνωρίζουμε πολύ καλά πως οι προβλέψεις της συμφωνίας της Μπολόνια δεν χρειάστηκαν την επιβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να εφαρμοστούν στα ελληνικά πανεπιστήμια. Τα τμήματα που διδάσκουν διασπασμένα επιστημονικά αντικείμενα ιδρύθηκαν όχι κατόπιν παραγγελίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά επειδή βρέθηκαν κάποιοι καθηγητές πρόθυμοι να μπουν σε ένα τέτοιο παιχνίδι, προκειμένου, για παράδειγμα, να γίνουν πρόεδροι τμημάτων. Ηθελημένα ή από αβλεψία, το πανεπιστήμιο ανοίγει την πίσω πόρτα στην αναδιάρθρωση. Ας είμαστε όλοι προσεκτικοί. Δεν υπάρχουν περιθώρια.